ΙΝΔΟΥΪΣΜΌΣ (Βελισαρόπουλος)

                                                            ΙΝΔΟΥΪΣΜΌΣ

Κατά των Βελισαρόπουλο “Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις μεγάλες εποχές στη γένεση και την εξέλιξη της ινδικής φιλοσοφίας.

α) την παλαιότερη (1500 π.Χ. - 1000 μ.Χ.),

β) την μέση (1000 – 1750 μ.Χ.), και

γ) στη σύγχρονη (1750 μέχρι σήμερον).

23 Η ινδική σκέψη, καθ' όλη τη διάρκεια της μακράς ιστορίας της, χαρακτηρίσθηκε από μια ενδόμυχη πεποίθηση ότι πίσω από την συνεχή ροή των φαινομένων υπάρχει “κάτι”το άφθαρτο και σταθερό, στην γνώση και στην πραγμάτωση του οποίου αφιέρωσε την αποκλειστική φροντίδα.

Το “κάτι” αυτό, που αποκαλούν οι Ινδοί ουσία ή πρώτη αρχή, ή καθαρόν ον, ή Brahman ή Atman, ή αρχέγονη ενέργεια του σύμπαντος, κείται έξω από τις κατηγορίες της νοήσεως μας και για τούτο είναι απαλλαγμένο από κάθε προσδιορισμό.

(...) Μέχρις ορισμένου σημείου, το δυτικό μας πνεύμα μπορεί να ακολουθήσει και συχνά ακολουθεί το ινδικό. Μπορεί να δεχθή και την υπέρτατη βίωση, ως εκεί τουλάχιστον, όπου είναι δυνατή ακόμη η διάκριση μεταξύ Θεού και Εγώ.

                                                               ΑΊΣΘΗΜΑ

Το βήμα όμως που μας καλεί να κάνουμε η ινδική φιλοσοφία είναι η κατάργηση και της τελευταίας δυάδος, του Εγώ και του προσωπικού Θεού, στην οποία σταματά και αναπαύεται το βλέμμα του δυτικού ανθρώπου, γεμάτο αγάπη. και μακαριότητα (*)

(*)(όχι όμως του Ελληνικού, Δεν χρειάζεται πια να υποβαθμίζουμε το Ελληνικό Πνεύμα. Τόσες σοφίες διαβάζω όμως λείπει παντελώς η Μήτρα της Σοφίας, δεν ξέρω αν από ζίλια και κακεντρέχεια έχει συμβεί, αυτό που καλά ξέρω είναι ότι έχει απογυμνωθεί η Ελληνική σκέψη από την ισχυρή πίστη στην ίδια της την κοσμοθεωρία). (ν.ν

24 (...)Για τον ινδό. Ο αισθηματισμός, πέρα από το επίπεδο θεωρήσεως, είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της προσπάθειας βιώσεως του απολύτου, το εμπόδιο προς το γνήσιο βίωμα. Τούτο, για τον απλό λόγο ότι ακόμη και στη ύψιστη μορφή της θεϊστικής λατρείας, της θρησκευτικής δηλαδή εκστάσεως, ή ύπαρξη στοιχείων αισθηματισμού αποτελεί ΄βέβαια απόδειξη περί του ότι δεν φθάσαμε το Απόλυτο. Διότι ο θεϊσμός , ή έκτασις προϋποθέτουν κάποιο διαχωρισμό μεταξύ δύο όντων που στέκονται απέναντι το ένα προς το άλλο: του ανθρώπου και του θεού.

(Να μια δουλεία για το Αισθαντικό σώμα, το σώμα των αισθημάτων και των συναισθημάτων. ν.ν.)

(...) Έτσι,λοιπόν, το αίσθημα είναι παραδεκτό και νοητό μόνον σε μια θεϊστική θρησκεία, στη περίπτωση δηλαδή λατρείας ενός προσωπικού θεού, ενός θεού – προσώπου.

                                                   προσωπικός Θεός

“Το άγχος των σημερινών γενεών δεν οφείλεται σε οιαδήποτε επικράτηση υλιστικών θεωριών, όπως, πολύ αφελώς, μερικοί πιστεύουν, αλλά στην δυσαρμονία που προκαλεί μέσα στις ψυχές, των νέων ιδία, η έλλειψη μιας σταθερής ιδέας που να δίδη παραστάσεις, εικόνες αρμονικών συνόλων, όπου η ανθρωπινή ψυχή να προσορμίζεται για να αναπαυθή από την κόπωση, την απογοήτευση και την αγωνία που προκαλεί μία πραγματικότητα, σπασμωδική, ανερμάτιστη και αντινομική”.

“Εξ ών δε η γένεσις εστι τοίς ούσι και φθοράν εις ταύτα γίγνεσθαι κατά (το) χρεών' διδόναι γαρ αυτά δίκην και τίσιν της αδικίας κατά την του χρόνου τάξιν

“Αλλ' ακριβώς στην γνήσια ινδική σκέψη, ο προσωπικός Θεός, αυτός που σκέπτεται, αγαπά και φροντίζει τους ανθρώπους, που συντηρεί το σύμπαν, αφού το δημιουργήση, είναι, ως ιδέα, αποτέλεσμα συμβιβασμού. Από τη μια μεριά υπάρχει, για την πιο χαρακτηριστικά ινδική σκέψη, τον Αδβαϊτισμό (μη – δυϊσμό), η μόνη θεμιτή επιδίωξη: η αναζήτηση και ταύτιση του ανθρώπου με το απόλυτο – Brahman – που είναι εξαιρετικά δυσχερής. Από την άλλη, η άσβεστη δίψα των μαζών για την αγκυροβόληση του νοήματος, της αξίας και του προορισμού της υπάρξεως πάνω σε μια συγκεκριμενοποιημένη αρχή που να την νοιώθουν και προς την οποία μπορούν να στραφούν.

25 Έτσι λοιπόν κατά την διάρκεια των αιώνων, ο ινδικός στοχασμός αναγκάσθηκε αν εισαγάγη, τόσο στην φιλοσοφία όσο και στην θρησκεία, δίπλα στην οδό της Jnana-- της απόλυτης γνώσεως, και την έννοια της Bhakti, δηλ. Την λατρεία μιας προσωπικής Θεότητας. Στην πραγματικότητα όμως, ουδέποτε παραιτήθηκε της Jnana, την οπoία θεώρησε σαν την αποκλειστική οδό που οδηγεί στον μόνο πραγματικά θεμιτό στόχο, το Brahman. Άλλωστε Η ΙΝΔΙΚΉ ΦΙΛΟΣΟΦΊΑ ,όλους τους ποικιλώνυμους θεούς που λατρεύει ο λαός, τους θεωρεί σα μια κατώτερη βαθμίδα συγκεκριμενοποιήσεως του Απόλυτου Όντος (Brahman). Έτσι λοιπόν η τριάς (Timourti) των Θεών Brahma, Vishnu και Shiva αποτελεί μια πρώτη βαθμίδα συγκεκριμενοποιήσεως της υπέρτατης και μόνης πραγματικότητος, του Brahman Το τελευταίο (πάντοτε στο ουδέτερο) στην περίπτωση του Vishnu π.χ. Συγκεκριμενοποιείται περαιτέρω διά των “αβατάρα” δηλαδή των “εκφάνσεων” ή “εκπορεύσεων” ή “καθόδων” αυτού, δηλ. του Rama του Krishna και άλλων λιγώτερο γνωστών Θεών.

Στην τριάδα αυτή, όπου συναντάμε τον “θεϊσμό” σε μια πρώτη βαθμίδα, ο Brahma αντιπροσωπεύει την αρχή της “Δημιουργίας”, δηλ. της συγκεκριμενοποιήσεως της υπέρτατης πραγματικότητος σ' αυτό που θεωρούμε τον εξωτερικό κόσμο, με την φανέρωση των προσδιορισμών Ο Vishnu,συμβολίζει την αρχή της διάρκειας, ή όπως πιο κοινά λέγεται στην ινδική φιλοσοφία, της “συντηρήσεως” . Τέλος ο Shiva ενσαρκώνει την συνεχή ροή, την μεταβολή, το “γίγνεσθαι” ή για να χρησιμοποιήσουμε τον συνήθη όρο των εγχειριδίων της ινδικής 26 φιλοσοφίας, την “καταστροφή”. Η καταστροφή όμως έχει εδώ την έννοια της συνεχούς εκμηδενίσεως της προηγούμενης στιγμής και της διαδοχής της από την άλλη, δηλ. του “γίγνεσθαι”.

Γιαυτό και ο Shiva συνήθως παριστάνεται στα μπρούτζινα αγαλματίδια του σέρνοντας τον αέναο χορό της καταστροφής μέσα σ' ένα φλεγόμενο σύμπαν.

27 (...) Υπάρχει, λοιπόν, γι τη ινδική φιλοσοφία μία αδιάκοπη, κάθετη συνέχεια στο σύμπαν. Δεν υπάρχει σαφής υποστασιακή διάκριση, ούτε χάσμα μεταξύ του κατώτατου ΄όντος και του Θεού. Τα πάντα περιέχονται σε μιά και την αυτή ανοδική ή καθοδική κλίμακα υπαρξιακής εντάσεως. Από το πλέον ασήμαντο ον ως τον άνθρωπο και μέχρις του Θεού , η ύπαρξη συνεχίζει αδιάκοπα τη ροή της. Δεν υπάρχει, λοιπόν, υπαρξιακό πήδημα. Τούτο έχει σαν συνέπεια ότι κατά βάθος οι Ινδοί στοχασταί παραδέχονται κάποιο λανθάνοντα βαθμό συνειδήσεως και στα έγκατα ακόμη της “ύλης”. Η συνείδηση αυτή απλώς εκδηλώνεται εντονότερα όσο προχωρούμε στίς ανώτερες μορφές υπάρξεως, για να γίνη “καθαρή συνείδηση” όταν φθάσουμε στο Brahman .

Την ινδική σκέψη δεν την απασχολεί η ιδέα της “Δημιουργίας” υπό τη έννοιαν της πλάσεως από το μηδέν, γι' αυτό και δεν έχει σημαντική θέση στην ινδική φιλοσοφία.

Η “δημιουργία' για τις περισσότερες σχολές της ινδικής φιλοσοφίας λαμβάνει τη μορφή μιάς αέναης διαδοχής μεταξύ γενέσως και εκμηδενίσεως του σύμπαντος, δηλαδή μεταξύ της αναδιπλώσεως της απολύτου ουσίας στις συγκεκριμένες εκφράσεις της και την επαναφοράς της στην απλότητα,στην μονάδα.

                                                                     Maya

28 (...) Στο κύριο ρεύμα της ινδικής φιλοσοφίας, και το σημαντικότερο, στον μη- δυϊσμό της Advaita -- Vedanta, η ουσία του κόσμου, παρά την απατηλή αίσθηση μιάς υλικότητος, είναι καθαρά πνευματικής υφής. Αν δεν το αντιλαμβανόμαστε τούτο οφείλεται, στην Avidya, στην αγνωσία, που προκαλείται από το πέπλο της Maya, της ψευδαισθήσεως.

Η Maya, πρέπει να σημειωθή, ως φιλοσοφική έννοια, δεν έχει τίποτε το μαγικό. Αν και εκ πρώτης όψεως εμφανίζεται σαν ένα αρνητικό στοιχείο, αφού συγκαλύπτει την απόλυτη αλήθεια, εν τούτοις, από άλλη άποψη μπορεί να θεωρηθή ως η “δημιουργική αρχή” που ενυπάρχει στο απόλυτο. Η το πάρουμε από γνωσιολογικής απόψεως ή από μεταφυσικής, τούτο παραμένει αληθές.

Γνωσιολογικά, η Maya εμφανίζεται σαν την διαδικασία πού μας επιτρέπει την συγκεκριμενοποίηση του απόλυτου. Το “απόλυτο όν”, ευθείς ως φανέρωση στις διάνοιες μας,τον πρώτο, έστω και μοναδικό “προσδιορισμό”, έχει ήδη πέσει κάτω από την ενέργεια αυτή της Maya.

Αρχίζει να καθίσταται νοητό στην πεπερασμένη διάνοια του ανθρώπου. .

Από μεταφυσικής απόψεως, η Maya έχει επίσης θετικό χαρακτήρα γιατί ως ενυπάρχουσα αιωνίως στο Brahman, αποτελεί μιά λανθάνουσα δυνατότητα του απολύτου να περάσει από την ανυπαρξία στην ύπαρξη. Είναι η αρχή του “γίγνεσθαι”. Κατά βάση, λοιπόν, το απόλυτο και το συγκεκριμένο συνυπάρχουν και η βίωση του πρώτου ή η φανέρωση του δεύτερου εξαρτώνται από το ύψος στο οποίο κινείται η σκέψη.

Ο χρόνος για την ινδική φιλοσοφία είναι επίσης νόημα που διαφορετικό από εκείνο που ισχύει συνήθως στη Δύση. Αντί της ευθύγραμμης ροής του χρόνου η Ινδία δέχεται την κυκλική. Ο χρόνος λέγεται Kala και η κυκλική του κίνηση συνίσταται σε μιά συνεχή ροή από την ύπαρξη στην ανυπαρξία , στο συγκεκριμένο τανάπαλιν, όπως συμβαίνει και με το εξωτερικό, γενικά, κόσμο.

Υφίσταται, αναμφιβόλως, κάποια αντινομία στο γεγονός της αναλύσεως εμπειρικών νοημάτων σαν τον “χρόνο”, τον “εξωτερικό κόσμο”. Την στιγμή κατά την οποία δεν θεωρείται υπαρκτός ο κόσμος της κοινής εμπειρίας στην Ινδική φιλοσοφία. 29 Είναι όμως αναπόφευκτη η ανάλυση αυτή του εξωτερικού κόσμου διότι: α) οτι Ινδοί στοχασταί την θεωρούν απαραίτητη ως προϋπόθεση για την βαθμιαία δημιουργία του πνευματικού κλήματος, που θα οδηγήση στην βίωση του Brahman. Η ανάλυση, συνεπώς δε γίνεται, όπως κατά κανόνα είχε γίνει στην αρχαία Ελλάδα ή στην σημερινή Δύση, για να ικανοποιήση μιαν αχόρταγη περιέργεια, με κριτήρια αμιγώς νοησιαρχικά ή για να επιτευχθή μια καλλίτερη χαλιναγώγηση των δυνάμεων της φύσεως, β) κατά δεύτερο λόγο, παρ' όλη την απόρριψη του κόσμου των φαινομένων, σαν πραγματικά υπάρχοντος, σε όλη την ινδική φιλοσοφία γίνεται εμμέσως τουλάχιστον δεκτή η ύπαρξη του συγκεκριμένου, του φαινομενικού κόσμου, στην ύπαρξη όμως αποδίδεται ο χαρακτήρας της σχετικότητος.

πτώση

Την σχετική όμως ύπαρξη του φαινομενικού κόσμου δέχθηκαν οι Ινδοί στοχασταί και για τον πρόσθετο λόγο της ενστικτώδους ροπής της ανθρώπινης ψυχής προς το συγκεκριμένο αλλά και λόγω της ενδόμυχης πεποιθήσεως ότι και το γίγνεσθαι, ως γίγνεσθαι, όσο αμαρτωλό και αν είναι, γιατί αποτελεί πτώση, έχει κάποια αντικειμενική ύπαρξη.

Στην αρχαία Ελλάδα η αντίληψη αυτή δεν έλειπε. Έτσι, λοιπόν σε ένα από τα σωζόμενα αποσπάσματα του, ο Ηράκλειτος λέγει ότι οι ψυχές αισθάνονται πραγματική απόλαυση να κατέρχονται στην ζωή,.αλλ' ότι η ζωή αυτή γεννιέται από τον θάνατο. Ο δε Αναξίμανδρος λέει περίπου τα αυτά σε ένα περίφημο απόσπασμα του, που απασχόλησε και απασχολεί ακόμη τους φιλόσοφους, ως προς το πραγματικό νόημά του: “Εξ ών δε η γένεσις εστι τοίς ούσι και φθοράν εις ταύτα γίγνεσθαι κατά (το) χρεών' διδόναι γαρ αυτά δίκην και τίσιν της αδικίας κατά την του χρόνου τάξιν”

Η πραγματική έννοια του αποσπάσματος αυτού είναι αρκετά σκοτεινή. Από πολλούς όμως, μεταξύ των οποίων και από τον Nietzche,θεωρείτε ότι σημαίνει πως κάθε γίγνεσθαι είναι μιά αμαρτωλή χειραφέτηση έναντι του απόλυτου. Με άλλες λέξεις, ως διατάραξη της πρωταρχικής ενότητας του καθαρού όντος, της ουσίας, ου απολύτου, η συγκεκριμενοποίηση είναι αμάρτημα,30 (Ισλάμ) πτώση οντολογική, ύπαρξη σε κατώτερο οντολογικό στρώμα.

(...) Όλη η πρόοδος της Δύσεως οφείλεται στο ότι οι πρόγονοι μας δεν παρασύρθηκαν από το απόλυτο, από την έλξη του χάους. Κατάλαβαν την αξία των φαινομένων, της εμπειρικής γνώσεως και του λογισμού (Αριστοτέλης), χωρίς να αγνοήσουν την αξία του βιώματος του απολύτου (Θείος Πυθαγόρας) Με τη θέση τους αυτή έβαλαν τα θεμέλια της σύγχρονης επιστήμης όπως εξελίχθηκε κυρίως από την Αναγέννηση ως τώρα.

Φυσικά, η υπερβολικά νοησιαρχική θεώρηση του κόσμου, ανεξάρτητα από τις τεράστιες υπηρεσίες που πρόσφερε και προσφέρει, οδηγεί σε ένα άκρο κατακερματισμό της εξωτερικής πραγματικότητος, στην διαβίωση μέσα στις αντινομίες, και, τέλος, σε μια άρνηση του συνεκτικού εσώτερου στοιχείου που ενώνει τα φαινόμενα σε σύνολο και δίδει νόημα και προορισμό στην ύπαρξη. Το άγχος των σημερινών γενεών δεν οφείλεται σε οιαδήποτε επικράτηση υλιστικών θεωριών, όπως, πολύ αφελώς, μερικοί πιστεύουν, αλλά στην δυσαρμονία που προκαλεί μέσα στις ψυχές, των νέων ιδία, η έλλειψη μιας σταθερής ιδέας που να δίδη παραστάσεις, εικόνες αρμονικών συνόλων, όπου η ανθρωπινή ψυχή να προσορμίζεται για να αναπαυθή από την κόπωση, την απογοήτευση και την αγωνία που προκαλεί μία πραγματικότητα, 31 σπασμωδική, ανερμάτιστη και αντινομική. Χρειάζεται, ιδιαίτερα ο νέος, μιαν εικόνα περί του κόσμου που δεν αποτελείται από ασύνδετα τεμάχια ύλης, από ασύνδετες συνειδητές καταστάσεις, από ασύνδετα και άσχετα σωμάτια, αλλά από κάποιο σύνολο που να παρέχη νόημα διότι έχει ουσία, που με τον πλούτο και την γενναιοδωρία της πληρότητος της είναι μόνη σε θέση να τον ικανοποιήση πραγματικά.

                                                             Atman -- ψυχή